Có cần thiết bổ sung lợi khuẩn cho cơ thể?

“Bổ sung lợi khuẩn” là một trong những cụm từ được nhắc đến phổ biến hiện nay khi bàn về vấn đề sức khỏe của người Việt. Vậy lợi khuẩn là gì, có cần phải bổ sung hay không và nó thật sự ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe? Cùng Beauty&Health khám phá kiến thức này nhé!

1. Hệ vi sinh đường ruột và vai trò với sức khỏe con người

Trước tiên, chúng ta hãy tìm hiểu nhanh về “Hệ vi sinh đường ruột”. Đây chính là cộng đồng phức tạp của các vi sinh vật sinh sống trong các vùng tiêu hóa của người cũng như các loài động vật khác.

Đối với cơ thể người, mỗi người chúng ta có chứa hàng chục nghìn tỷ vi sinh vật trong các vùng tiêu hóa (miệng, dạ dày, đường ruột), bao gồm ít nhất 1000 loài vi khuẩn khác nhau được biết đến với hơn 3 triệu gen (gấp 150 lần so với gen người). Khoa học phân loại hệ vi sinh đường ruột của chúng ta thành 2 loại:

• Vi khuẩn có lợi (hay còn được gọi là lợi khuẩn – probiotic): chiếm 85% cơ thể của một người khỏe mạnh. Điển hình như Lactobacilli, Bifidobacteria, Bacillus clausii…
• Vi khuẩn có hại (hại khuẩn): chiếm 15% cơ thể của một người khỏe mạnh. Ví dụ như Shigella, Salmonella, E. coli…

Tất nhiên trong những loại vi khuẩn nêu trên, chắc chắn rằng chỉ có lợi khuẩn là mang lại lợi ích cho chúng ta, tuy nhiên bởi vì trạng thái có hại khuẩn là hiển nhiên và chúng ta không thể nào loại bỏ chúng hoàn toàn khỏi cơ thể, nên giữ cho hệ vi sinh đường ruột chúng ta có được tỉ lệ lợi khuẩn cao (85:15) là cần thiết cho sức khỏe.

Có thể nói, lợi khuẩn mang đến cho chúng ta 2 loại lợi ích quan trọng nhất đó là Tối ưu khả năng tiêu hóa và Tăng cường hệ miễn dịch cho cơ thể.

a) Tối ưu khả năng tiêu hóa

Cơ thể chúng ta nhận được lợi ích tối ưu tiêu hóa nhờ việc lợi khuẩn tham gia trực tiếp vào cả 2 công việc quan trọng là hỗ trợ chức năng tiêu hóa và xây dựng hàng rào bảo vệ hệ tiêu hóa của chúng ta.

Lợi khuẩn hỗ trợ chức năng tiêu hóa bằng cách:

• Vi khuẩn giúp nghiền nát, làm lên men thức ăn chưa được tiêu hóa ở đoạn trên của ống tiêu hóa;
• Các vi sinh vật đường ruột còn có chức năng tổng hợp các vitamin nhóm B, vitamin K, làm tăng tiêu hóa đạm, mỡ, đường;
• Trong quá trình tiêu hóa carbohydrate, vi sinh vật sản sinh các axit béo chuỗi ngắn và các axit béo này được sử dụng làm năng lượng cho các tế bào ở đại tràng. Quá trình sản xuất axit béo cũng kích thích nhu động ruột, giảm nguy cơ tiêu chảy hoặc táo bón.

Song song đó, việc lợi khuẩn sinh sống trong cơ thể cũng đồng thời là môi trường để bảo vệ hệ tiêu hóa của chúng ta:

• Vi khuẩn Lactobacilli và Bifidobacteria trong hệ tiêu hóa có khả năng ngăn cản sự khu trú của các vi khuẩn khác, giúp bảo vệ đường ruột. Cụ thể, chúng bài tiết các chất kháng khuẩn, giúp ức chế sự bám sinh của các vi sinh vật gây bệnh. Nhờ đó, chúng giúp ta chống lại sự xâm lược từ các vi sinh vật khác, duy trì sự toàn vẹn của niêm mạc ruột;
• Lactobacilli và Bifidobacteria còn thúc đẩy đáp ứng miễn dịch dịch thể thông qua IgA tiết, giúp chống lại các kháng nguyên, các yếu tố gây bệnh tiềm tàng cũng như độc lực và độc tố của vi khuẩn.

b) Tăng cường hệ miễn dịch

Đây là một vai trò quan trọng mà đôi khi chúng ta bị lãng quên khi nghĩ rằng “Vi khuẩn đường ruột chỉ có lợi cho… đường ruột”. Thật ra, chính lượng vi khuẩn này (chính xác hơn là lợi khuẩn) cũng đóng góp một phần quan trọng trong việc hỗ trợ bảo vệ chính cơ thể khỏi các tác nhân gây hại từ môi trường bên trong và ngoài. Vậy lợi khuẩn của chúng ta đã làm điều đó như thế nào?

Thứ nhất, chính lợi khuẩn sẽ chống lại những virus gây hại cũng như các hại khuẩn khác trong cơ thể:

• Lợi khuẩn sản sinh ra các axit ức chế sự phát triển của vi khuẩn gây hại. Chức năng này của loại khuẩn khiến các vi khuẩn có hại dù có sống sót được sau khi đi qua vùng axit của dạ dày cũng khó có khả năng gây bệnh;
• Lợi khuẩn cạnh tranh môi trường sống và nguồn dinh dưỡng với các vi khuẩn có hại, khiến chúng không thể tồn tại và phát triển trong hệ tiêu hóa.

Thứ hai, lợi khuẩn hoạt động sẽ tạo ra môi trường phù hợp để các tác nhân có hại cho cơ thể bị hạn chế phát triển:

• Các vi khuẩn có lợi ức chế sự tăng trưởng của vi khuẩn có hại, từ đó ngăn chặn chúng sản xuất độc tố và các tác nhân gây ung thư;
• Lợi khuẩn phá vỡ cấu trúc lactose trong sữa, giúp cho các trường hợp không dung nạp được lactose có thể hấp thu đường lactose bình thường.
• Một số chủng Lactobacilli và Bifidobacteria còn có tác dụng thiết lập sự cân bằng đáp ứng miễn dịch của các tế bào lympho T giúp đỡ, kích thích sản xuất interleukin 10 và yếu tố làm biến đổi sự phát triển. Cả hai yếu tố này đều có vai trò trong tính trung hòa miễn dịch, vì vậy có tác dụng giảm các bệnh lý dị ứng.

Và một điều cực kỳ quan trọng không phải ai cũng biết là, 70% tế bào miễn dịch của cơ thể là nằm trong đường ruột! Vậy mới thấy, giá trị của lợi khuẩn đối với chúng ta là to lớn đến nhường nào. Thế nhưng không phải ai cũng hiểu được vai trò của chúng, và biết được rằng thật sự hệ vi sinh đường ruột của mình đang ở trạng thái tốt hay xấu. Bạn đã bắt đầu thắc mắc về việc này ư? Tốt, cùng đến chương tiếp theo nhé!

2. Hiểu rõ về mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột

Như đã nói ở phần trên, một người khỏe mạnh sẽ có tỉ lệ hệ vi sinh đường ruột trung bình là 85:15 (85% lợi khuẩn, 15% hại khuẩn). Như vậy, nếu tỉ lệ này bị thay đổi theo hướng tích cực, tức tỉ lệ lợi khuẩn thấp hơn nhiều so với 85%, lúc đó mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột sẽ xảy ra.

a) Nguyên nhân

Vậy điều gì khiến cho hệ vi sinh đường ruột trở nên mất cân bằng? Có 2 nhóm nguyên nhân chính như sau:

Nguyên nhân bên ngoài (ngoại tố), là những tác nhân bên ngoài môi trường sống ảnh hưởng đến chúng ta, bao gồm:

• Môi trường ô nhiễm: Chính những vi khuẩn có hại ẩn chứa trong không khí ô nhiễm hoặc nguồn nước xấu đi vào cơ thể chúng ta và bắt đầu gia tăng lượng hại khuẩn trong cơ thể lên cao, cũng như chiếm dụng các không gian của lợi khuẩn đang có trong cơ thể.
• An toàn vệ sinh thực phẩm kém: Việc ăn uống các loại thực phẩm không vệ sinh là tác nhân trực tiếp rõ ràng và ảnh hưởng tiêu cực trực tiếp đến hệ tiêu hóa của chúng ta cũng như hệ vi sinh trong nó. Các loại thực phẩm ôi thiu, ẩm mốc, quá hạn sử dụng hoặc chất lượng kém là thủ phạm chính trong yếu tố này.

So với các tác nhân bên ngoài dễ thấy như trên, các nguyên nhân bên trong (nội tố) thường khó thấy và khó thay đổi hơn, tuy nhiên lại quyết định nền tảng của hệ vi sinh đường ruột:

• Dinh dưỡng mất cân đối: Dinh dưỡng đầy đủ là một thành tố quan trọng trong việc tạo ra môi trường phát triển tích cực cho lợi khuẩn trong cơ thể, tiêu biểu như chất xơ Prebiotic chẳng hạn. Vì vậy việc ăn đủ các loại rau củ quả 5 màu sắc cũng như cung cấp đủ các loại xơ có lợi (xơ tan và xơ không tan) là rất quan trọng đối với yếu tố này.
• Ăn uống không điều độ: Để lợi khuẩn phát huy tác dụng tốt cũng như phát triển tốt trong cơ thể, “môi trường làm việc” của chúng cũng phải đều đặn và đủ đầy. Việc ăn uống thiếu điều độ cũng sẽ ảnh hưởng đến môi trường sống của lợi khuẩn một cách tiêu cực, đồng thời hệ tiêu hóa cũng sẽ chịu những áp lực bởi acid và việc “co bóp rỗng” gây nên.
• Ít vận động thể thao: Khỏi phải nói, việc chúng ta sinh hoạt có lành mạnh hay không cũng tác động không nhỏ đến lợi khuẩn. Vận động thể thao điều độ và đầy đủ hàng ngày giúp cơ thể khỏe mạnh và tăng cường khả năng sinh hóa của các lợi khuẩn trong hệ tiêu hóa của chúng ta.
• Căng thẳng triền miên: Bạn có thấy những cơn căng thẳng, stress của mình làm việc ăn uống cũng bị mất ngon, hoặc thậm chí gây đau đớn vật lý cho hệ tiêu hóa? Đúng vậy đấy, vì bộ não ta cũng cần thoải mái và tập trung cho hệ tiêu hóa hoạt động tốt, nên những suy nghĩ tiêu cực hoặc căng thẳng mệt mỏi cũng ảnh hưởng xấu đến hệ vi sinh đường ruột của chúng ta.
• Thiếu ngủ: Cuối cùng, giấc ngủ trọn vẹn và đầy đủ cũng góp phần không nhở đối với môi trường hệ vi sinh đường ruột. Khi bạn ngủ, hệ tiêu hóa chuyển từ trạng thái hoạt động liêu tục sang trạng thái nghỉ ngơi, là lúc mà chính các lợi khuẩn của chúng ta cũng có điều kiện được “giải lao” sau cả ngày mệt mỏi hỗ trợ và chiến đấu với thức ăn cũng như các hại khuẩn khác.

b) Hậu quả của sự mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột

Với 70% tế bào miễn dịch của cơ thể là nằm trong đường ruột thì việc mất cân bằng của chúng sẽ ảnh hưởng trực tiếp không chỉ đến hệ tiêu hóa mà còn đến sức đề kháng của cơ thể. Dưới đây là các dấu hiệu của việc mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột:

Hệ tiêu hóa gặp vấn đề

• Rối loạn tiêu hóa: Hệ tiêu hóa rối loạn dẫn đến các bộ phận trong hệ tiêu hóa phải hoạt động với công sức liên tục và tần suất cao, nên các tổn thương bắt đầu xuất hiện khiến cho khả năng hấp thụ và chuyển hóa thực phẩm kém đi, kèm theo những cơn đau bụng diễn ra âm ỉ hoặc bộc phát dữ dội.
• Ợ nóng và đầy hơi: Vì tiêu hóa kém đi, nên các triệu chứng như ợ nóng hoặc đầy hơi bắt đầu xuất hiện vì lượng thức ăn dung nạp vào không được hấp thụ và chuyển hóa tối ưu.
• Tiêu chảy/táo bón: Đến bước cuối cùng, khi các thức ăn không được tiêu hóa tốt, các vấn đề về đầu ra sẽ xuất hiện như tiêu chảy hoặc táo bón, dần dần rút cạn đi sức khỏe của chính chúng ta.

Sức đề kháng giảm sút

• Sức đề kháng kém, dễ mắc bệnh: Dễ hiểu rằng khi các lợi khuẩn không còn làm việc tốt như trước, các chất mà chúng ta hấp thụ vào từ thực phẩm không được thanh lọc từ bước đi vào hệ tiêu hóa dẫn đến việc sức đề kháng trở nên kém đi, và dễ dàng mắc các bệnh nhiều hơn nữa khi sức khỏe không được bồi đắp từ thực phẩm chuyển hóa.
• Cơ thể mệt mỏi, uể oải: Việc chống chọi với các vấn đề tiêu hóa từ rối loạn đến các triệu chứng ợ nóng, đầy hơi và tiêu chảy, táo bón sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và rút cạn năng lượng của chúng ta, khiến cơ thể luôn trong trạng thái mệt mỏi, uể oải cả ngày.

3. Vai trò của việc bổ sung lợi khuẩn cần thiết cho cơ thể

Như các bạn đã thấy, lợi khuẩn trong hệ vi sinh đường ruột đóng vai trò tối quan trọng đối với cơ thể của con người. Vì thế, giữ cho lượng lợi khuẩn cần thiết trong cơ thể được phù hợp là vô cùng quan trọng đối với sức khỏe của chúng ta.

Hiện trên thị trường đang có rất nhiều các sản phẩm bổ sung lợi khuẩn khác nhau và đa dạng, từ việc bổ sung lợi khuẩn trực tiếp cũng như gián tiếp qua các thực phẩm giàu lợi khuẩn.

a) Gián tiếp: Các loại thực phẩm giàu lợi khuẩn

Đối với các thực phẩm giàu lợi khuẩn, ta có thể quan tâm và tạo thói quen sử dụng đối với các loại thực phẩm sau:

• Sữa chua
• Kim chi
• Miso
• Dưa muối
• Phô mai

Tuy nhiên vì nhiều lí do, không phải thực phẩm nào ở trên cũng luôn sẵn có lượng lợi khuẩn phù hợp và đầy đủ cho cơ thể. Trong một số trường hợp, vi khuẩn sống đã bị giết trong quá trình xử lý nhiệt. Đối với sữa chua hoặc phô mai, chúng đường và hàm lượng chất béo cao nên sẽ gây ảnh hưởng không tốt đến những bệnh nhân tiểu đường, xơ vữa động mạch, viêm túi mật và viêm tụy. Hoặc các món như kim chi hoặc dưa muối lại có lượng natri cao, không tốt cho người tăng huyết áp. Hơn nữa các món chứa nhiều nitric khi vào dạ dày kết hợp với các thức ăn như thịt, cá, cua, mắm… tạo thành hợp chất nitrosamine có thể gây ung thư. Cuối cùng, để thực sự cung cấp “đúng” và “đủ” lượng lợi khuẩn cho cơ thể, cần chúng ta phải phối hợp ăn uống đầy đủ và điều độ.

a) Trực tiếp: Thực phẩm bổ sung chứa lợi khuẩn

Ngoài phương pháp sử dụng các thực phẩm giàu lợi khuẩn, chúng ta có thể trực tiếp bổ sung lợi khuẩn có lợi bằng việc sử dụng các thực phẩm bổ sung chứa lợi khuẩn cho cơ thể. Đây là các tối ưu hơn cho những người gặp vấn đề về hệ tiêu hóa vì tính tiện lợi và “đúng, đủ” của nó, nếu như ta không thể sử dụng được thoải mái các loại thực phẩm phía trên. Tuy nhiên cũng cần phải chú ý rằng, nếu đã sử dụng thực phẩm bổ sung chứa lợi khuẩn, hãy chọn cho mình một loại thực phẩm bổ sung đủ tốt với các yếu tố sau:

• Đúng các chủng lợi khuẩn cho cơ thể
• Đủ số lượng lợi khuẩn cần thiết để đạt hiệu quả
• Lợi khuẩn có điều kiện để sống sót đi đến ruột
• Được kiểm nghiệm lâm sàng là phù hợp với con người
• Sử dụng tiện lợi (tất nhiên rồi, ai lại muốn mang cả một phòng thí nghiệm theo bên người đâu chứ?)

Cùng với đó, khi sử dụng thực phẩm bổ sung chứa lợi khuẩn, hãy quan tâm những điều sau để đảm bảo lợi khuẩn được cơ thể tiếp nhận một cách tốt nhất:

• Sử dụng đều đặn mỗi ngày, giúp cơ thể tạo môi trường phù hợp và liên tục cho lợi khuẩn phát triển tốt
• Nếu cả gia đình bạn gặp vấn đề về lợi khuẩn, đừng ngần ngại sử dụng cho cả nhà (tuy nhiên không dành cho trẻ dưới 3 tuổi bạn nhé! Do trẻ quá nhỏ cần được xây dựng hệ vi sinh một cách tự nhiên)
• Bảo quản ở nơi khô mát dưới 25 độ C, cũng như tránh ánh nắng mặt trời hoặc những nơi nhiệt độ cao như trong cốp xe chẳng hạn, vì lợi khuẩn không tồn tại được trong những môi trường như vậy đâu!
• Uống trực tiếp gói sản phẩm hoặc kết hợp với các thức ăn hay đồ uống lạnh không có ga (tùy theo loại sản phẩm). Và tất nhiên tuyệt đối không dùng chung với thức ăn, đồ uống nóng bạn nhé.

Đến đây là hết phần kiến thức về lợi khuẩn đối với sức khỏe của chúng ta rồi. Mong bạn luôn ghi nhớ vai trò quan trọng của lợi khuẩn và dành cho nó sự quan tâm hợp lý, giúp cơ thể chúng ta luôn khỏe mạnh để tận hưởng cuộc sống (mà đặc biệt là việc ăn uống được ngon miệng, sung sướng hơn) bạn nhé!!